Nghề làm bánh gai của huyện Chiêm Hóa hình thành vào năm 1940 ở thị trấn Vĩnh Lộc, ban đầu chỉ có 2 hộ gia đình làm bánh vào những dịp đặc biệt như lễ, Tết để dâng cúng tổ tiên, biếu, tặng người thân. Sau này, các hộ gia đình truyền lại nghề cho con cháu, lâu dần nhiều hộ trong thị trấn học theo, lưu giữ thành nghề truyền thống.
Để làm ra được chiếc bánh ngon, đạt tiêu chuẩn đòi hỏi người làm bánh phải tỉ mỉ và tinh tế, có những thao tác thành thạo, điêu luyện trong từng công đoạn. Bánh gai được làm từ lá gai, gạo nếp, đỗ xanh, dừa tươi, mứt bí, hạt sen, dầu chuối, mỡ lợn. Muốn có chiếc bánh thơm ngon phải chọn gạo nếp cái hoa vàng, đãi sạch rồi ngâm với nước lạnh qua đêm sau đó để ráo nước và xay thành bột. Lá gai phơi khô tước bỏ hết gân, thái nhỏ đem luộc rồi vắt kiệt nước, xay nhuyễn trộn với bột và mật mía làm vỏ bánh. Nhân bánh cũng được chuẩn bị công phu không kém, mỡ lợn được muối bằng đường thật khéo, sao cho mỡ không còn ngấy, có độ giòn như mứt bí. Hạt sen chế biến sao cho mỗi hạt đều mềm và không bị nát, còn nguyên hương vị. Khi ăn bánh, ai cũng sẽ thích thú với vị ngọt mà thanh, vị ngậy mà không ngán, lại dẻo mịn từ vỏ bánh đến mềm xốp của nhân bánh. Sự hòa quyện của lá gai và mùi thơm của gạo nếp với lá chuối khô tạo nên hương vị rất đặc trưng của bánh gai.
Bánh gai Chiêm Hóa
Theo thống kê của phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện Chiêm Hóa, trung bình mỗi năm các cơ sở sản xuất bánh gai huyện Chiêm Hóa cung cấp ra thị trường trên 110 tấn bánh gai, doanh thu trên 3 tỷ đồng... Bánh gai Chiêm Hóa đang là một sản phẩm ẩm thực, du lịch độc đáo thu hút du khách trong và ngoài tỉnh khi đến Tuyên Quang. Để khai thác tối đa các lợi thế này, Sở Khoa học và Công nghệ đã triển khai dự án khoa học: “Xây dựng và phát triển thương hiệu đối với sản phẩm “Bánh Gai Chiêm Hóa” huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang.
Ngày 01 tháng 02 năm 2018, Uỷ ban nhân dân huyện Chiêm Hóa đã tổ chức lễ đón nhận Văn bằng bảo hộ nhãn hiệu tập thể “Bánh gai Chiêm Hóa” do Cục Sở hữu trí tuệ cấp.